Cukrzyca uznawana jest za niezakaźną pandemię świata. Aż 1 na 11 dorosłych w wieku 20-79 lat ma cukrzycę, co stanowi około 463 miliony ludzi na całym świecie. Najgorsze jest to, że 1 na 2 dorosłych chorych nadal nie wie, że ma cukrzycę! Codzienny styl życia ma kluczowe znaczenie, nie tylko w leczeniu, ale i w prewencji powikłań cukrzycy. Jak odżywiać się przy cukrzycy?
Spis treści:
- Co to jest cukrzyca?
- Jakie są objawy cukrzycy?
- Jak zdiagnozować cukrzycę?
- Rozpoznanie cukrzycy
- Rodzaje cukrzycy
- Konsekwencje cukrzycy
- Jak leczyć cukrzycę
- Jak powinien wyglądać styl życia przy cukrzycy?
- Jak odżywiać się przy cukrzycy?
- Produkty zalecane w cukrzycy
- Produkty zakazane w cukrzycy
- Jak gotować w cukrzycy
Co to jest cukrzyca?
Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, która związana jest z podwyższonym stężeniem glukozy we krwi. Przyczyną wysokiego poziomu cukru we krwi jest nieprawidłowe działanie hormonu- insuliny lub brak jej wydzielania przez trzustkę.
Jakie są objawy cukrzycy?
Stan przedcukrzycowy i cukrzyca początkowo mogą nie dawać objawów lub są one bardzo niespecyficzne. Do objawów cukrzycy należą:
- obfite i częste wydalanie moczu;
- wzmożone pragnienie;
- utrata masy ciała;
- przewlekłe zmęczenie;
- nadmierna senność;
- zaburzenia widzenia;
- zmiany ropne na skórze;
- trudno gojące się rany;
- stany zapalne układu moczowo-płciowego.
Jak zdiagnozować cukrzycę?
W celu rozpoznania cukrzycy tak naprawdę wystarczy wykonać oznaczenie stężenia glukozy na czczo lub jeśli występują objawy, o dowolnej porze dnia. Dodatkowym parametrem nie rzadko wykorzystywanym do diagnozowania cukrzycy jest hemoglobina glikowana, która pokazuje średnie stężenie glukozy we krwi w ostatnim miesiącu.
Zdarzają się sytuację, kiedy stężenie glukozy na czczo jest w normie, a mimo to osoba ma objawy stanu przedcukrzycowego czy cukrzycy. W takich przypadkach pogłębia się diagnostykę o doustny test tolerancji glukozy (OGTT). Polega on na pobraniu krwi żylnej na czczo, następnie wypiciu szklanki wody z 75 g glukozy i ponownemu pobraniu krwi po 2 godzinach, w celu oznaczenia zmian w stężeniu glukozy we krwi. W czasie tego badania należy pozostawać w pozycji siedzącej w laboratorium.
Rozpoznanie cukrzycy
Stan przedcukrzycowy rozpoznaje się gdy:
- Stężenie glukozy na czczo wynosi 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l)
- Stężenie glukozy w 120 minucie OGTT wynosi 140-199 mg/dl (7,8-11,0 mmol/l)
Znowu cukrzycę rozpoznaje się gdy:
- Dwukrotnie sprawdzony poziom glukozy na czczo wynosi powyżej 126 mg/dl (> 7 mmol/l) (Krew pobierana w laboratorium z krwi żylnej! Nie diagnozuje się cukrzycy w oparciu o pomiar glikemii glukometrem z krwi włośniczkowej!!!)
- Hemoglobina glikowana HbA1C jest powyżej 6,5% (≥ 48 mmol/mol).
- Występują objawy cukrzycy, a glikemia przygodna (pomiar stężenia glukozy we krwi o dowolnej porze dnia) wynosi powyżej 200 mg/dl (>11,1 mmol/l)
- Stężenie glukozy we krwi w 120 minucie testu OGTT wynosi powyżej 200 mg/dl (>11,1 mmol/l)
Rodzaje cukrzycy
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje cukrzycy. Są to:
Cukrzyca typu 1- choroba autoimmunologiczna, w której dochodzi do uszkodzenia komórek beta trzustki, które są odpowiedzialne za wydzielanie insuliny. W cukrzycy tej stosuje się insulinoterapie.
Cukrzyca typu 2, która rozwija się stopniowo z insulinooporności. W chorobie tej początkowo trzustka jest zdolna do wytwarzania insuliny. Jednak wraz ze stopniem zaawansowania cukrzycy może dojść do całkowitego uszkodzenia komórek beta trzustki.
Inne rodzaje cukrzycy:
- Cukrzyce monogenowe
Konsekwencje cukrzycy
Nie leczona cukrzyca prowadzi do wielu negatywnych powikłań, tj.:
- nefropatia cukrzycowa, czyli cukrzycowa choroba nerek;
- retinopatia cukrzycowa (uszkodzenie naczyń krwionośnych w siatkówce oka);
- stopa cukrzycowa;
- choroby serca.
Jak leczyć cukrzycę?
W leczeniu cukrzycy stosuje się m.in.: metforminę, analogi GLP-1, inhibitory SGLT-2 oraz insulinoterapie.
Metformina jest lekiem pierwszego rzutu w leczeniu cukrzycy typu 2. Lek ten działa wielokierunkowo. Z jednej strony hamuje wewnętrzne procesy „produkcji” glukozy, natomiast z drugiej strony zwiększa wrażliwość komórek na działanie insuliny, zarówno tej wydzielanej przez trzustkę, jak i wprowadzanej zewnętrznie do organizmu. Oprócz tego metformina najprawdopodobniej wpływa także pozytywnie na ośrodki regulacji apetytu w podwzgórzu oraz na mikroflorę jelitową.
Metformina wydaje się więc cudownym lekiem, jednak ma też skutki uboczne. Osoby, które przyjmują ten lek bardzo często skarżą się zaburzenia żołądkowo jelitowe.
Jak powinien wyglądać styl życia przy cukrzycy?
W cukrzycy bardzo ważna jest zmiana całego stylu życia, nie tylko odżywiania. Ważnymi aspektami są tutaj:
- utrzymanie prawidłowej masy ciała;
- odpowiednie komponowanie posiłków, aby nie wywoływały zarówno nadmiernego wzrostu, jak i spadku poziomu cukru we krwi;
- regularna aktywność fizyczna;
- zadbanie o odpowiednią ilość i jakość snu;
- unikanie palenia tytoniu;
- ograniczenie spożywania alkoholu;
- efektywne radzenie sobie ze stresem.
Jak odżywiać się przy cukrzycy?
Tak naprawdę nie ma jednego, uniwersalnego modelu odżywiania przy cukrzycy. Wśród diet polecanych osobom z cukrzycą wymienia się:
- Dietę śródziemnomorską
- Dietę DASH
- Dietę fleksitariańską
- Dietę wegetariańską
Na pewno każda osoba z cukrzycą musi zadbać o niski indeks i ładunek glikemiczny spożywanych posiłków. Celowo powyżej nie wymieniłam diety o niskim indeksie glikemicznym, gdyż dobrze zbilansowana, każda z powyższych diet taki niski indeks posiada.
Odżywianie w cukrzycy powinno opierać się na:
- produktach nieprzetworzonych;
- produktach o niskim lub średnim indeksie glikemicznym;
- produktach o niskiej zawartości węglowodanów prostych;
- produktach o niskiej zawartości tłuszczów nasyconych i izomerów trans;
- produktach niskokalorycznych, szczególnie w przypadku nadmiernej masy ciała;
Jak odżywiać się w cukrzycy? Zgodnie ze zdrowym talerzem!
Źródło: Fundacja insulinooporność
Wzrost cukru we krwi powodują głównie produkty węglowodanowe, tj. cukier, słodycze, chleby, kasze, ryże, makarony, ziemniaki, buraki itp. Zaleca się ograniczenie w diecie ilości węglowodanów. Produkty węglowodanowe powinny zajmować maksymalnie 1/4 talerza. Ilość węglowodanów powinna być ustalana indywidualnie w zależności od poziomu aktywności fizycznej.
Produkty zalecane w cukrzycy
Produkty zalecane w cukrzycy to:
- warzywa, głównie nie skrobiowe;
- suche nasiona roślin strączkowych;
- owoce, głównie jagodowe czy cytrusy;
- pełnoziarniste produkty zbożowe, tj. kasza gryczana, kasza pęczak, komosa ryżowa, chleb żytni pełnoziarnisty, chleb graham, makaron razowy itp.
- dobrej jakości chude gatunki mięs, jak kurczak, indyk, królik, polędwica wołowa czy wieprzowa;
- dobrej jakości ryby;
- jaja;
- dobrej jakości półtłusty nabiał, w tym głównie mleczne napoje fermentowane (jogurt, kefir);
- orzechy, nasiona, pestki;
- oleje roślinne tłoczone na zimno;
Produkty zakazane w cukrzycy
Tak naprawdę nie ma produktów zakazanych w cukrzycy. Są tylko źle zbilansowane posiłki!
Produktów, których warto unikać w cukrzycy to:
-
- Słodkie napoje i soki
- Słodycze
- Cukier
- Drożdżówki, ciastka, wypieki
- Biała mąka typ<1850
- Biały chleb
- Jasne makarony
- Drobnoziarniste kasze, tj. kasza manna, kuskus, jęczmienna perłowa
- Złej jakości produkty mięsne o dużej zawartości tłuszczu, jak gęś, kaczka, karkówka wieprzowa, boczek itp.
- Tłusty nabiał np. ser pleśniowy
- Alkohol
Jak gotować przy cukrzycy?
Jak już wspomniałam, nie ma produktów zakazanych w cukrzycy. Są tylko źle zbilansowane i nieprawidłowo przygotowane posiłki!
Obróbka mechaniczna (obieranie, krojenie, przecieranie itp.) oraz termiczna (gotowanie, pieczenie, duszenie itp.) ma ogromny wpływ na indeks glikemiczny posiłków, a więc na to jak wzrośnie poziom cukru we krwi po ich spożyciu.
Aby indeks glikemiczny posiłków był jak najmniejszy należy:
- warzywa i owoce jeść w wersji surowej lub bardzo krótko ugotowanej;
- warzywa i owoce najlepiej jeść w postaci całej lub grubo krojonej. Unikać należy krojenia warzyw i owoców na drobne części, czy ścierania na tarce;
- kasze, ryże, makarony gotować na półtwardo tzw. al dente, po ich ugotowaniu przelać zimną wodą;
- ziemniaki piec w skórce lub gotować, następnie schłodzić i lekko podgrzać.
Najlepsze techniki kulinarne to gotowanie na wodzie, parze, duszenie czy pieczenie.
Podsumowanie
Prawidłowe odżywianie przy cukrzycy nie polega na eliminacjach, ale na prawidłowym komponowaniu produktów na talerzu. Posiłki powinny być tak zbilansowane, aby miały niski indeks i ładunek glikemiczny. Uważać należy również na ilość węglowodanów w diecie. Pamiętać należy, że dieta to tak naprawdę nie wszystko, jest jeszcze kilka innych aspektów stylu życia, które także są istotne przy cukrzycy. Mowa tu o śnie, aktywności fizycznej czy radzeniu sobie ze stresem.
- Jeznach- Steinhagen A. i in., Żywienie osób z cukrzycą i chorobami towarzyszącymi, Warszawa 2020
- Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna.IDF Diabetes Atlas, 9th edn. Bruksela,Belgia: 2019 r. https://www.diabetesatlas.org [dostęp 10.02.2021].
- Ostrowska L., Orywal K., Stefańska E., Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce, Warszawa 2018
- Pasek I., Wiska L., Kopytko P. et al., Leczenie otyłości u pacjentów z cukrzycą typu 2, Farmacja Polska 2021, 77 (7): 442–450
